Osoby, które doświadczyły deportacji w głąb ZSRR w latach 1944–1956, mogą ubiegać się o odszkodowanie i zadośćuczynienie na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. Ustawa ta przewiduje unieważnienie orzeczeń i decyzji represyjnych, a także możliwość dochodzenia rekompensaty finansowej.

Deportacje były formą przymusowego przesiedlenia, stosowaną przez władze radzieckie wobec osób podejrzewanych o działalność na rzecz „niepodległego bytu Państwa Polskiego”. W wyniku tych działań tysiące Polaków zostało przymusowo wywiezionych do łagrów, obozów pracy i miejsc odosobnienia w głębi ZSRR, gdzie byli zmuszani do ciężkiej pracy w ekstremalnych warunkach.

Kto może ubiegać się o odszkodowanie?

Zgodnie z ustawą, prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia mają osoby:

• Które były represjonowane przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości w latach 1944–1956 na terytorium Polski oraz na obszarach Kresów Wschodnich.
• Których represje były związane z działalnością na rzecz „niepodległego bytu Państwa Polskiego”.
• Które obecnie zamieszkują Polskę, zamieszkiwały ją w chwili śmierci, lub zmarły na zesłaniu.

Jeśli osoba represjonowana zmarła, prawo do dochodzenia rekompensaty przysługuje jej małżonkowi, dzieciom oraz rodzicom.

Zakres odszkodowania i zadośćuczynienia

Osoby uprawnione mogą dochodzić dwóch rodzajów rekompensaty:

1. Odszkodowania za poniesioną szkodę – obejmującego straty materialne wynikające z deportacji (np. utracony majątek, dochody, pogorszenie zdrowia i koszty z tym związane).
2. Zadośćuczynienia za doznaną krzywdę – mającego na celu wynagrodzenie cierpień psychicznych i fizycznych doświadczonych podczas deportacji.

Postępowanie o przyznanie odszkodowania toczy się przed sądem okręgowym, w którego okręgu zamieszkuje osoba składająca wniosek.

Warunki uzyskania odszkodowania

Aby ubiegać się o odszkodowanie, konieczne jest:

• Potwierdzenie bezprawnego pozbawienia wolności i wywózki w głąb ZSRR.
• Uzasadnienie związku represji z działalnością na rzecz „niepodległego bytu Państwa Polskiego”.

Jakie dokumenty mogą być wymagane?

Osoba ubiegająca się o odszkodowanie powinna przedstawić:

• Dokumentację potwierdzającą deportację, np. zaświadczenia, oświadczenia świadków.
• Dowody potwierdzające poniesione straty i krzywdy.

Czy można ubiegać się o dodatkowe świadczenia?

Nie. Ustawa lutowa przewiduje jedynie odszkodowanie i zadośćuczynienie. Nie obejmuje rent, ulg podatkowych czy świadczeń socjalnych. Można się o nie ubiegać w osobnym postępowaniu, niezwiązanym z ustawą lutową.

Ograniczenia i wyjątki

Nie wszystkie osoby, które zostały deportowane, mogą ubiegać się o rekompensatę na podstawie ustawy lutowej.

Nie otrzymają odszkodowania osoby, które:

• Otrzymały już wcześniej świadczenie na podstawie ustawy lutowej.
• Nie spełniają kryterium represji za działalność na rzecz „niepodległego bytu Państwa Polskiego”.

Podsumowanie

Odszkodowanie za deportacje w głąb ZSRR przysługuje osobom, które doświadczyły represji w latach 1944–1956 za działalność na rzecz „niepodległego bytu Państwa Polskiego”. Roszczenia mogą składać także rodziny represjonowanych.

Aby uzyskać rekompensatę, konieczne jest stwierdzenie nieważności decyzji represyjnej i zgłoszenie wniosku w sądzie w określonym terminie. Nie wszystkie przypadki deportacji kwalifikują się do odszkodowania, a świadczenie nie obejmuje dodatkowych form wsparcia.

Dla wielu ofiar deportacji uzyskanie zadośćuczynienia jest nie tylko kwestią finansową, ale także symbolicznym zamknięciem bolesnej przeszłości.